పలికి లేదనుట = నేను ఎప్పుడూ పలికి లేదని అనను.
కుఱుచగుట = మా మామ కుఱుచగా ఉంటాడు.
చేతులొగ్గు = ఎవరి దగ్గరా చేతులొగ్గి అడగను.
యాదిచేసుకొను = నేను, నా స్నేహితుడు చిన్నప్పటి సంగతులు యాదిచేసుకొని బాగా నవ్వుకున్నాం.
పసందు = నా స్నేహితుని మాటలు పసందుగా ఉంటాయి.
రమ్యం = పువ్వులు రమ్యంగా ఉంటాయి.
క్షేత్రం = వేములవాడ క్షేత్రం చాలా గొప్పది.
సయ్యాటలాడు = గాలికి ఊగుతున్న పువ్వులు చిగురుటాకులతో సయ్యాటలాడుతున్నాయి.
పరిహాసాలాడు = తాతా మనుమలు పరిహాసాలాడుకుంటారు
కల్లోలం = స్వాతంత్ర్యోద్యమం బ్రిటిష్ వారి గుండెల్లో కల్లోలం రేపింది.
ఆందోళన = రైతుల పోరాటం ప్రభుత్వానికి ఆందోళన కలిగించింది.
వెనుకాడరు = వీరులెప్పుడూ ప్రాణాలను అర్పించడానికి వెనుకాడరు.
వెనుకంజ వేయరు = తెలంగాణ ఉద్యమంలో యువకులు ఎప్పుడూ వెనుకంజ వేయలేదు.
దిక్కు తోచనప్పుడు = దిక్కు తోచనప్పుడు అయోమయంలో పడుతాం.
దారి తోచనప్పుడు = దారి తోచనప్పుడు ప్రశాంతంగా ఆలోచించాలి.
చెవివారిచ్చి = ఉపాధ్యాయుడు చెప్పే పాఠాన్ని చెవివారిచ్చి వినాలి.
మా తాత చెప్పే కథలను చెవివారిచ్చి వింటాను.
గవిన్లు = చిరుతపులులు గవిన్లలో నివసిస్తాయి.
సింహం ఆహారంకోసం గవిన్ల నుండి బయటికి వస్తుంది.
కుటిలవాజితనం = కుటిలవాజితనం పనికిరాదు.
కొందరు కుటిలవాజితనంతో ఇతరులను బాధపెడుతారు.
పొలిమేర = మా ఊరి పొలిమేర లో పంటపొలాలున్నాయి.
మా ఊరి పొలిమేరలో పచ్చని చెట్లు ఉంటాయి.
ఏకతాటిపై = ఎవరికి సమస్య వచ్చినా అందరూ ఏకతాటిపై ఉండాలి.
మచ్చుతునక = తెలంగాణ వైభవానికి రామప్ప ఆలయం మచ్చుతునక.
మహమ్మారి = నేటికీ వరకట్న మహమ్మారికి ఎందరో బలవుతున్నారు.
నిరంతరం = విద్యార్థులు నిరంతరం చదువులపై దృష్టిపెట్టాలి.
భాసిల్లు = మన తెలంగాణ సకలసంపదలతో భాసిల్లాలని కోరుకుందాం.
ఉద్బోధించు = అంబేద్కర్ కులమత భేదాలను రూపుమాపాలని ఉద్భోదించాడు.
దైన్యస్థితి = ప్రజల దైన్యస్థితి ని తొలగించడానికి ప్రయత్నించేవారే నాయకులు.
నరరూపరాక్షసుడు = ఉగ్రవాదాన్ని ప్రోత్సహించేవాడు నరరూపరాక్షసుడు.
ముసురుకొను = కష్టాలు ముసురుకున్నా ధైర్యం విడిచిపెట్టకూడదు.
ప్రాణంపోయు = ప్రాణంపోసే వైద్యుడు ఎంతో గొప్పవాడు.
గొంతు వినిపించు = నీ అభిప్రాయాన్ని ఇతరులు అంగీకరించక పోయినా నీ గొంతు వినిపించడం మనకు.
యజ్ఞం = ఈ రోజులలో ప్రభుత్వ ఉద్యోగం సంపాదించడం ఒక మహాయజ్ఞం
వ్యాప్తి = సువాసనలు ఆ ప్రాంతమంతా వ్యాప్తి చెందాయి.
జంకని అడుగులు = జంకని అడుగులు వేస్తేనే లక్ష్యాన్ని చేరుకుంటాము.
ఎడారి దిబ్బలు = ఒంటెలు ఎడారి దిబ్బలు దాటుకుంటూ వేగంగా నడుస్తాయి.
చెరగని త్యాగం = చెరగని త్యాగం వల్లనే గొప్పపేరు వస్తుంది.
పుట్టినిల్లు = వరంగల్లు కాకతీయుల వైభవానికి పుట్టినిల్లు.
పాటుపడడం = ప్రతి వ్యక్తీ సమాజ అభివృధ్ధికోసం పాటుపడాలి.
పీడవదలడం = దేశం బాగుపడాలంటే అవినీతి పీడవదలడం చాలా ముఖ్యం.
తలదాచుకోవడం = ఎండా వాన చలి నుండి తలదాచుకోవడానికి ప్రతి ఒక్కరికి ఇల్లు వుండాలి.
కుఱుచగుట = మా మామ కుఱుచగా ఉంటాడు.
చేతులొగ్గు = ఎవరి దగ్గరా చేతులొగ్గి అడగను.
యాదిచేసుకొను = నేను, నా స్నేహితుడు చిన్నప్పటి సంగతులు యాదిచేసుకొని బాగా నవ్వుకున్నాం.
పసందు = నా స్నేహితుని మాటలు పసందుగా ఉంటాయి.
రమ్యం = పువ్వులు రమ్యంగా ఉంటాయి.
క్షేత్రం = వేములవాడ క్షేత్రం చాలా గొప్పది.
సయ్యాటలాడు = గాలికి ఊగుతున్న పువ్వులు చిగురుటాకులతో సయ్యాటలాడుతున్నాయి.
పరిహాసాలాడు = తాతా మనుమలు పరిహాసాలాడుకుంటారు
కల్లోలం = స్వాతంత్ర్యోద్యమం బ్రిటిష్ వారి గుండెల్లో కల్లోలం రేపింది.
ఆందోళన = రైతుల పోరాటం ప్రభుత్వానికి ఆందోళన కలిగించింది.
వెనుకాడరు = వీరులెప్పుడూ ప్రాణాలను అర్పించడానికి వెనుకాడరు.
వెనుకంజ వేయరు = తెలంగాణ ఉద్యమంలో యువకులు ఎప్పుడూ వెనుకంజ వేయలేదు.
దిక్కు తోచనప్పుడు = దిక్కు తోచనప్పుడు అయోమయంలో పడుతాం.
దారి తోచనప్పుడు = దారి తోచనప్పుడు ప్రశాంతంగా ఆలోచించాలి.
చెవివారిచ్చి = ఉపాధ్యాయుడు చెప్పే పాఠాన్ని చెవివారిచ్చి వినాలి.
మా తాత చెప్పే కథలను చెవివారిచ్చి వింటాను.
గవిన్లు = చిరుతపులులు గవిన్లలో నివసిస్తాయి.
సింహం ఆహారంకోసం గవిన్ల నుండి బయటికి వస్తుంది.
కుటిలవాజితనం = కుటిలవాజితనం పనికిరాదు.
కొందరు కుటిలవాజితనంతో ఇతరులను బాధపెడుతారు.
పొలిమేర = మా ఊరి పొలిమేర లో పంటపొలాలున్నాయి.
మా ఊరి పొలిమేరలో పచ్చని చెట్లు ఉంటాయి.
ఏకతాటిపై = ఎవరికి సమస్య వచ్చినా అందరూ ఏకతాటిపై ఉండాలి.
మచ్చుతునక = తెలంగాణ వైభవానికి రామప్ప ఆలయం మచ్చుతునక.
మహమ్మారి = నేటికీ వరకట్న మహమ్మారికి ఎందరో బలవుతున్నారు.
నిరంతరం = విద్యార్థులు నిరంతరం చదువులపై దృష్టిపెట్టాలి.
భాసిల్లు = మన తెలంగాణ సకలసంపదలతో భాసిల్లాలని కోరుకుందాం.
ఉద్బోధించు = అంబేద్కర్ కులమత భేదాలను రూపుమాపాలని ఉద్భోదించాడు.
దైన్యస్థితి = ప్రజల దైన్యస్థితి ని తొలగించడానికి ప్రయత్నించేవారే నాయకులు.
నరరూపరాక్షసుడు = ఉగ్రవాదాన్ని ప్రోత్సహించేవాడు నరరూపరాక్షసుడు.
ముసురుకొను = కష్టాలు ముసురుకున్నా ధైర్యం విడిచిపెట్టకూడదు.
ప్రాణంపోయు = ప్రాణంపోసే వైద్యుడు ఎంతో గొప్పవాడు.
గొంతు వినిపించు = నీ అభిప్రాయాన్ని ఇతరులు అంగీకరించక పోయినా నీ గొంతు వినిపించడం మనకు.
యజ్ఞం = ఈ రోజులలో ప్రభుత్వ ఉద్యోగం సంపాదించడం ఒక మహాయజ్ఞం
వ్యాప్తి = సువాసనలు ఆ ప్రాంతమంతా వ్యాప్తి చెందాయి.
జంకని అడుగులు = జంకని అడుగులు వేస్తేనే లక్ష్యాన్ని చేరుకుంటాము.
ఎడారి దిబ్బలు = ఒంటెలు ఎడారి దిబ్బలు దాటుకుంటూ వేగంగా నడుస్తాయి.
చెరగని త్యాగం = చెరగని త్యాగం వల్లనే గొప్పపేరు వస్తుంది.
పుట్టినిల్లు = వరంగల్లు కాకతీయుల వైభవానికి పుట్టినిల్లు.
పాటుపడడం = ప్రతి వ్యక్తీ సమాజ అభివృధ్ధికోసం పాటుపడాలి.
పీడవదలడం = దేశం బాగుపడాలంటే అవినీతి పీడవదలడం చాలా ముఖ్యం.
తలదాచుకోవడం = ఎండా వాన చలి నుండి తలదాచుకోవడానికి ప్రతి ఒక్కరికి ఇల్లు వుండాలి.
అర్థాలు
నగారా = పెద్ద ఢంకా (భేరి)
ఘోష = ఉరుము, పెద్ద శబ్దం
సందడి = జన సమూహం
పఠనీయ గ్రంథం = చదువదగిన పుస్తకం
ద్వాఃకవాటము = ద్వారము తలుపు
వీక్షించు = చూచు
అంగన = స్త్రీ
మచ్చెకంటి = చేపల వంటి కన్నులు కలది (స్త్రీ)
భుక్తిశాల = భోజనశాల
ధ్యాస = దృష్టి
సఖ్యత = స్నేహము
హస్తవాసి = చేతి చలువ
ప్రఖ్యాతి = ప్రసిద్ధి
దేవిడీ = పెద్ద భవంతి
నగారా = పెద్ద ఢంకా (భేరి)
ఘోష = ఉరుము, పెద్ద శబ్దం
సందడి = జన సమూహం
పఠనీయ గ్రంథం = చదువదగిన పుస్తకం
ద్వాఃకవాటము = ద్వారము తలుపు
వీక్షించు = చూచు
అంగన = స్త్రీ
మచ్చెకంటి = చేపల వంటి కన్నులు కలది (స్త్రీ)
భుక్తిశాల = భోజనశాల
ధ్యాస = దృష్టి
సఖ్యత = స్నేహము
హస్తవాసి = చేతి చలువ
ప్రఖ్యాతి = ప్రసిద్ధి
దేవిడీ = పెద్ద భవంతి
పర్యాయ పదాలు
జలము = నీరు, ఉదకము, సలిలము, తోయము,
యశము(యశస్సు) = కీర్తి, ఖ్యాతి, పేరు.
ఇల్లు, గృహం = సదనం, గేహం
పొగడ్త, స్తోత్రం = ప్రశంస
రవము = ధ్వని, రొద, చప్పుడు, శబ్దము
కృపాణము = ఖడ్గం, కత్తి, అసి, కరవాలం
జలధి = సముద్రం, సాగరం, పయోధి, లబ్ధి, కడలి
జెండా = పతాకం, దాఢ
లంఘించు = దాటు, దుముకు, తరించు
పెయి = మేను, దేహం
తావు = చోటు, ప్రదేశం
నరుడు = మానవుడు, మనిషి
అరణ్యం = అడవి, విపినం
రైతు = కర్షకుడు, కృషీవలుడు
పువ్వు = కుసుమం, పుష్పం
మరణం = చావు, మృత్యువు
వాంఛ = కోరిక, అభిలాష
వృక్షం = చెట్టు, తరువు
పల్లె = గ్రామం, జనపదం
అండ = ఆధారం, ఆదరువు, ఆలంబనం, ఆసరా, ఆశ్రయం
ఉన్నతి = గొప్ప, ఘనత, పెంపు, దొడ్డతనం, మేటి
స్వేచ్ఛ = స్వచ్ఛందము, అలవోక, స్వతంత్రత, స్వాతంత్య్రం
వికాసం = వికసనం, ప్రఫల్లం, వికసించడం
ఏనుగు = గజము, కరి
స్నేహితులు = మిత్రులు, నెచ్చెలులు
కృపాణం = కత్తి, అసి
బంగారం = కనకం, స్వర్ణం, పసిడి
తారలు = చుక్కలు, నక్షత్రాలు
జ్ఞాపకం = జ్ఞప్తి, గుర్తు
పోరాటం = యుద్ధం, రణం
విషాదం = దుఃఖము, వ్యధ
సంస్కరణ = సంస్కారము, సత్కర్మము
మబ్బు = మేఘము, మొయిలు, అంబుదము, ఘనము
గుండె = హృదయము, హృత్తు, డెందము
శిరసు = తల, శీర్షము, మస్తకము, మూర్ధము
వనిత = స్త్రీ, నారి, అంగన, పడతి, పురంధ్రి
పసిడి = బంగారము, సువర్ణము, కనకము, హిరణ్యము, పైడి
పారాశర్యుండు = వ్యాసుడు, బాదరాయణుడు, సాత్యవతేయుడు, కృష్ణ ద్వైపాయనుడు
ఆగ్రహము = కోపము, క్రోధము, రోషము, కినుక
అహిమకరుడు = సూర్యుడు, రవి, ఆదిత్యుడు, భాస్కరుడు
జలము = నీరు, ఉదకము, సలిలము, తోయము,
యశము(యశస్సు) = కీర్తి, ఖ్యాతి, పేరు.
ఇల్లు, గృహం = సదనం, గేహం
పొగడ్త, స్తోత్రం = ప్రశంస
రవము = ధ్వని, రొద, చప్పుడు, శబ్దము
కృపాణము = ఖడ్గం, కత్తి, అసి, కరవాలం
జలధి = సముద్రం, సాగరం, పయోధి, లబ్ధి, కడలి
జెండా = పతాకం, దాఢ
లంఘించు = దాటు, దుముకు, తరించు
పెయి = మేను, దేహం
తావు = చోటు, ప్రదేశం
నరుడు = మానవుడు, మనిషి
అరణ్యం = అడవి, విపినం
రైతు = కర్షకుడు, కృషీవలుడు
పువ్వు = కుసుమం, పుష్పం
మరణం = చావు, మృత్యువు
వాంఛ = కోరిక, అభిలాష
వృక్షం = చెట్టు, తరువు
పల్లె = గ్రామం, జనపదం
అండ = ఆధారం, ఆదరువు, ఆలంబనం, ఆసరా, ఆశ్రయం
ఉన్నతి = గొప్ప, ఘనత, పెంపు, దొడ్డతనం, మేటి
స్వేచ్ఛ = స్వచ్ఛందము, అలవోక, స్వతంత్రత, స్వాతంత్య్రం
వికాసం = వికసనం, ప్రఫల్లం, వికసించడం
ఏనుగు = గజము, కరి
స్నేహితులు = మిత్రులు, నెచ్చెలులు
కృపాణం = కత్తి, అసి
బంగారం = కనకం, స్వర్ణం, పసిడి
తారలు = చుక్కలు, నక్షత్రాలు
జ్ఞాపకం = జ్ఞప్తి, గుర్తు
పోరాటం = యుద్ధం, రణం
విషాదం = దుఃఖము, వ్యధ
సంస్కరణ = సంస్కారము, సత్కర్మము
మబ్బు = మేఘము, మొయిలు, అంబుదము, ఘనము
గుండె = హృదయము, హృత్తు, డెందము
శిరసు = తల, శీర్షము, మస్తకము, మూర్ధము
వనిత = స్త్రీ, నారి, అంగన, పడతి, పురంధ్రి
పసిడి = బంగారము, సువర్ణము, కనకము, హిరణ్యము, పైడి
పారాశర్యుండు = వ్యాసుడు, బాదరాయణుడు, సాత్యవతేయుడు, కృష్ణ ద్వైపాయనుడు
ఆగ్రహము = కోపము, క్రోధము, రోషము, కినుక
అహిమకరుడు = సూర్యుడు, రవి, ఆదిత్యుడు, భాస్కరుడు
నానార్థాలు
కులము = వంశము, శరీరము, దేశము, జాతి, ఇల్లు
క్షేత్రము = పుణ్యస్థలము, శరీరము, భార్య, భూమి, వరిమడి
హరి = విష్ణువు, కోతి, ఇంద్రుడు, సూర్యుడు, సింహము, పాము
చిత్రము = ఆశ్చర్యం, బొమ్మ (చిత్తరువు), అద్భుత రసం
కవి = కావ్యము రాసినవాడు, శుక్రుడు, నీటికాకి
క్షేత్రం = పుణ్యస్థలము, శరీరము, భార్య
ఉదయము = ఉదయించడం, తూర్పుకొండ, పుట్టుక, సృష్టి
ఆశ = కోరిక, దిక్కు
అభ్రము = మబ్బు, ఆకాశం, బంగారము, కర్పూరం, స్వర్గము
వీడు = ఇతడు, పట్టణము, వదలుట
రాజు = క్షత్రియుడు, చంద్రుడు, ప్రభువు
ప్రకృతి వికృతులు
సిరి - శ్రీ
విష్ణువు - వెన్నుడు
ధర్మము - దమ్మము
బ్రహ్మ - బమ్మ, బొమ్మ
భాష - బాస
కవిత - కైత
కత - కథ
ఇంతి - స్త్రీ
సముద్రం - సంద్రం
అదెరువు - ఆధారం
శిఖ - సిగ
విద్య - విద్దె
పైనం - ప్రయాణం
దెస - దిశ
రాయుడు - రాజు
భిక్ష - బిచ్చము
యాత్ర - జాతర
మత్స్యము - మచ్చెము
రత్నము - రతనము
పంక్తి - బంతి
కులము = వంశము, శరీరము, దేశము, జాతి, ఇల్లు
క్షేత్రము = పుణ్యస్థలము, శరీరము, భార్య, భూమి, వరిమడి
హరి = విష్ణువు, కోతి, ఇంద్రుడు, సూర్యుడు, సింహము, పాము
చిత్రము = ఆశ్చర్యం, బొమ్మ (చిత్తరువు), అద్భుత రసం
కవి = కావ్యము రాసినవాడు, శుక్రుడు, నీటికాకి
క్షేత్రం = పుణ్యస్థలము, శరీరము, భార్య
ఉదయము = ఉదయించడం, తూర్పుకొండ, పుట్టుక, సృష్టి
ఆశ = కోరిక, దిక్కు
అభ్రము = మబ్బు, ఆకాశం, బంగారము, కర్పూరం, స్వర్గము
వీడు = ఇతడు, పట్టణము, వదలుట
రాజు = క్షత్రియుడు, చంద్రుడు, ప్రభువు
ప్రకృతి వికృతులు
సిరి - శ్రీ
విష్ణువు - వెన్నుడు
ధర్మము - దమ్మము
బ్రహ్మ - బమ్మ, బొమ్మ
భాష - బాస
కవిత - కైత
కత - కథ
ఇంతి - స్త్రీ
సముద్రం - సంద్రం
అదెరువు - ఆధారం
శిఖ - సిగ
విద్య - విద్దె
పైనం - ప్రయాణం
దెస - దిశ
రాయుడు - రాజు
భిక్ష - బిచ్చము
యాత్ర - జాతర
మత్స్యము - మచ్చెము
రత్నము - రతనము
పంక్తి - బంతి
వ్యుత్పత్త్యర్థాలు
నీరజభవుడు = నీటి నుండి పుట్టిన, తామరపద్మము నుండి పుట్టినవాడు (బ్రహ్మ).
త్రివిక్రముడు = మూడు అడుగులచే మూడులోకాలనూ కప్పినవాడు (విష్ణుమూర్తి).
గురువు = అజ్ఞానమనెడు అంధకారాన్ని తొలగించువాడు గురువు.
నీరజభవుడు = నీటి నుండి పుట్టిన, తామరపద్మము నుండి పుట్టినవాడు (బ్రహ్మ).
త్రివిక్రముడు = మూడు అడుగులచే మూడులోకాలనూ కప్పినవాడు (విష్ణుమూర్తి).
గురువు = అజ్ఞానమనెడు అంధకారాన్ని తొలగించువాడు గురువు.
భాష = భాషింపబడునది భాష.